Denk ik mezelf depressief?
Deze vraag stel ik mezelf de laatste weken. Ik volg namelijk een cursus Mentale Kracht. Via mijn telefoon luister ik naar inspirerende podcasts van Geert, een mental coach uit België. Alleen al zijn prachtige accent maakt dat ik me beter voel na het beluisteren van een nieuwe aflevering. Omdat ik denk dat hij het niet op prijs zal stellen als ik zijn cursus hier plaats, volsta ik nu met een verwijzing naar zijn website. Maar goed, dit alles ter introductie van wat ik wil analyseren. Een aantal elementen uit Geerts cursus vind ik namelijk zo intrigerend, dat ik ze graag op een rij zet en met je deel. Dan heb jij er ook meteen wat aan. Het eerste interessante is het volgende punt.
Gedachten gaan vooraf aan een emotie
Eerst denk je iets en daarna voel je een emotie erbij. Dit geldt zowel voor positieve gedachten en dito emoties als voor negatieve gedachten en de daaropvolgende negatieve emoties. Laat ik starten met een lekker positief voorbeeld van hoe dit werkt. Als ik denk aan vakantie, voel ik me direct vrolijk. Denk ik aan appeltaart, krijg ik ook een heerlijk gevoel, vooral als ik er volvette slagroom bij visualiseer. Gaan mijn gedachten echter uit naar de apps die ik onlangs ontving van mijn ex – ik heb hem tijdelijke ontheffing gegeven van de whatsapp blokkade omdat ik moet communiceren over de gezondheid van mijn middelste dochter – dan begeef ik me op glad ijs. Gelukkig heb ik geleerd zijn ‘bla, bla, bla’ van me te laten afglijden. Okay, ik geef je een ander voorbeeld van een negatieve emotie als reactie op een negatieve gedachte.
Als ik bedenk dat mijn middelste dochter me uitkotst – ja helaas heb ik dit soort gedachten als ze me weer eens vertelt dat ik een slechte moeder ben – dan voel ik me onmiddellijk somber. Zo snel gaat dat jammer genoeg, en niet alleen bij mij, het is een algemeen principe, aldus mental coach Geert. Wat tevens nuttig is om te weten is het volgende.
Je bent je vaak niet bewust van de gedachte die voorafgaat aan je emotie
Wat het extra lastig maakt, is dat je veelal die negatieve emotie bewust ervaart, maar dat je geen weet hebt van een negatieve gedachte die eraan voorafging. In mijn laatste voorbeeld ervaarde ik wel mijn sombere gevoel, maar had ik – tot vóórdat ik de cursus Mentale Kracht volgde waarover ik zojuist lyrisch vertelde – niet door dat deze werd ingegeven door een sombere gedachte.
Dat komt omdat de overgang van de negatieve gedachte naar de negatieve emotie zó snel gaat, werkelijk in een fractie van een seconde zit je van je gedachte in je emotie, dat je je niet ervan bewust bent dat je iets negatiefs hebt gedacht. Daarbij gebeurt er iets wat belangrijk is om te weten in dit proces.
In de huidige tijd zijn je emoties vaak niet nuttig
Onze geest speelt spelletjes met ons, zo formuleert Geert het. Daaraan kan onze geest niets doen, want zo is ons brein gemaakt. Weer een voorbeeld om het wat te verlevendigen.
Lang geleden, toen we met speren rondliepen, moesten we snel kunnen reageren op gevaarlijke situaties. Als je oog in oog kwam met een beer, was je eerste en enige gedachte: “Er is gevaar”. De emotie die hierop als vanzelf volgde, was angst en hoppa, je benen renden al met je weg. Er was er geen tijd om na de negatieve gedachte van gevaar eerst uitgebreid de beer te bewonderen om zijn mooie vacht. Nee het was zaak zo snel mogelijk de beer uit te schakelen voordat de beer dit bij jou deed. Wat ons brein in dit geval doet, is je negatieve gedachte: “Er dreigt gevaar” automatisch omzetten in je negatieve emotie van angst zodat je kunt vechten of vluchten.
In de oertijd was dit een passende reactie. Echter, in onze moderne samenleving is dit meestal niet nodig. Er zijn situaties waarin het nog wel van pas komt, bijvoorbeeld als er een BMW met 180 kilometer recht op je komt afrijden. In dat geval kun je maar beter snel opzijgaan en niet eerst uitzoeken om welke serie het gaat.
Echter, over het algemeen heb je geen angstige emoties nodig in het dagelijks leven. Hetzelfde geldt voor sombere emoties zoals bij een depressie het geval is. Als iemand in je naaste omgeving is overleden, dan is verdriet een passende emotie zodat je een rouwproces kunt doorlopen. Als iemand daarentegen nare dingen tegen je zegt en probeert jou te kleineren, zelfs al is het je eigen kind, dan brengt somberheid je niet verder. Stel jezelf maar eens de vraag bij een negatieve emotie of deze emotie je verder gaat helpen. Het antwoord zal vaak nee zijn. Wat wél helpt, is om je gedachte aan te passen.
Vervang je negatieve gedachte door een realistische gedachte
Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Ik zelf zit middenin dit proces. Ten eerste omdat ik nog steeds dikwijls niet kan duiden welke negatieve gedachte tot mijn somberheid heeft geleid. Het kunnen ook verschillende gedachten zijn. Ik heb me inmiddels meerdere malen erop betrapt dat ik vlak voorafgaand aan mijn somberheid dacht: “Ik sta er helemaal alleen voor”.
Stap 1 is dus om bij sombere of depressieve gevoelens* jezelf af te vragen: “Wat dacht ik voordat ik deze emotie had?” Dat moet je echt een aantal keer oefenen, net zolang totdat je die gedachten helder hebt. Omdat mijn negatieve gedachten me nog niet helemaal duidelijk zijn, ben ik dus nog wel ff bezig, maar ik heb vertrouwen erin dat het me gaat lukken, een gedachte die me opbeurt 😊.
Daarna is mijn uitdaging om – zoals Geert me heel duidelijk heeft uitgelegd met zijn Vlaamse stem – de negatieve gedachte te herprogrammeren. Aan de negatieve gedachte: “Mijn dochter kotst me uit” hangt namelijk pijn. Als ik deze negatieve gedachte vervang door een realistische gedachte, dan kan ik aan de nieuwe gedachte beloningen hangen die me een goed gevoel geven.
Zo kan ik de gedachte van hierboven vervangen door de gedachte: “Het is onmogelijk dat mijn dochter altijd blij met me is want als moeder moet ik haar nu eenmaal opvoeden en begrenzen. Ik doe dit zo liefdevol mogelijk en als het haar niet bevalt, heeft ze pech.” Ik voel me instant beter, want dit is een gedachte die én realistisch is én maakt dat ik me gesterkt voel.
Er is nóg een reden waarom het best een tijdje kan duren voordat deze ogenschijnlijke exercitie van het herprogrammeren van je gedachten zijn vruchten gaat afwerpen.
Onze geest kiest weg van minste weerstand
Onze geest kiest de weg van de minste weerstand, citeer ik onze Vlaamse Geert. We denken en doen wat het makkelijkste lijkt. Ik zeg expres lijkt, want op de langere termijn is dit niet de makkelijkste maar de moeilijkste weg. Tenzij jij een depressie makkelijk vindt :-(.
Op de korte termijn is het makkelijker om te denken: “Ik sta er helemaal alleen voor” dan het volgende te denken, alleen al omdat het veel langer is: “Ik heb een paar fantastische vrienden die me steunen en natuurlijk kunnen ze dit niet 24/7 doen, maar dat zouden mijn ouders ook niet hebben kunnen doen, ook al hadden ze zich wel betrokken getoond bij me, iemand anders dag en nacht steunen is namelijk fysiek gezien onmogelijk .” Misschien kan ik de realistische gedachte wat inkorten, maar je weet, ik zit nog in het proces. Geert zegt trouwens nog iets treffends.
Negatieve gedachten als gewoonte
Als we steeds vanuit onze negatieve gedachten naar een negatieve emotie gaan en daarnaar handelen, dan wordt dit op den duur een gewoonte. Ik heb dit gedaan. Van bepaalde negatieve gedachten ben ik in de negatieve emotie van somberheid geschoten. Aangezien mijn geest de weg van de minste weerstand kiest en ik me onbewust was van dit proces, is dit uiteindelijk een gewoonte geworden. Een gewoonte die ik nu ongeveer 3,5 jaar heb, want 3,5 jaar geleden is mijn depressie begonnen, alhoewel de basis voor mijn negatieve gedachten in mijn jeugd ligt. Dan komt nu iets essentieels vind ik, want dit inzicht maakt de kans op slagen het grootst.
Begin klein, want je hebt elke dag beperkte wilskracht
Geert geeft een voorbeeld van een vrouw die aan haar gewicht wil werken. Ze besluit van de ene op de andere dag alleen nog maar gezonde groentesappen te drinken en veel salades te eten en alle suiker te schrappen van haar menu. De eerste dagen gaat dit geweldig goed en ze is trots op zichzelf. Na enkele dagen is ze op een feest van haar schoonzus. Wanneer een toast wordt uitgebracht op haar schoonzus, krijgt ze van haar broer een glas champagne aangereikt. Uit beleefdheid en omdat ze geen stoorzender wil zijn, drinkt ze het glas champagne helemaal leeg. Diezelfde avond stort ze in en denkt ze dingen als: “Ik ben een loser” en “Alles is voor niets geweest.” Ze geeft zich over aan haar eetlust en een week later weegt ze meer dan voordat ze haar dieet startte.
Effectiever was het geweest als ze met iets kleins was begonnen en hiervan een gewoonte had gemaakt, bijvoorbeeld van het drinken van een glas groentesap in de ochtend. Op het moment dat ze dit in haar systeem heeft, kan ze iets toevoegen aan deze gezonde gewoonte en elke dag vijf minuten wandelen, gewoon een blokje om, wat ze vervolgens kan uitbouwen naar tien minuten als ze aan die vijf minuten is gewend. Het mooie aan het ontwikkelen van gewoontes is dat op het moment dat iets een gewoonte is geworden, het zelfs moeilijk is met deze gewoonte te stoppen. Je bent het namelijk gewend en het is dan de weg van de minste weerstand geworden.
Zo werkt het ook bij het trainen van onze gedachten. Als je alles in één keer goed wil doen, bijvoorbeeld nooit meer boos wil worden, dan ga je geheid ergens op de dag een punt bereiken dat je in woede uitbarst. Om de eenvoudige reden dat je elke dag maar beperkte wilskracht en energie hebt.
Op advies van Geert, ben ik daarom begonnen met gewoon het ervaren van de emotie die ik heb. Toen ik mijn emotie(s) herkende, ben ik mezelf de vraag gaan stellen of het mij gaat helpen me zo te voelen. Deze twee stappen gaan inmiddels redelijk goed, maar daarmee ben ik niet meteen van mijn negatieve emoties af. Daarom ben ik vervolgens gaan inventariseren welke gedachte(n) ik heb vlak voordat ik een negatieve emotie ervaar. Hiermee ben ik momenteel aan het oefenen. Als het me lukt, ga ik ook tegen die gedachte praten en deze herformuleren naar een realistische gedachte. Maar als dat me nog niet lukt, troost ik mezelf. Met een gedachte waarvan ik telkens blij word en deze luidt: “Er is altijd nog appeltaart.”
Noot
* Nagaan wat je dacht voorafgaand aan je emotie kun je natuurlijk ook toepassen bij andere negatieve emoties zoals boosheid en angst.
Aanbevolen boek:
Matt Haig heeft zelf een depressie gehad en overwonnen. Hij schrijft over zijn ervaringen in het boek ‘Redenen om te blijven leven’. Op ontroerende maar ook humorvolle wijze neemt hij je mee in zijn zoektocht om met een depressie om te gaan. Klik hier voor een inkijkexemplaar.
